Kościół Parafialny w Bieganowie (łac. Ecclesia Parochialis in Bieganowo) w potocznym znaczeniu oznacza po prostu budynek przeznaczony do odbywania praktyk religijnych. Jednak należy też pamiętać, że termin „kościół” zawiera w sobie szerszy kontekst, oznacza bowiem wspólnotę ludzi wierzących, zgromadzonych na pewnym określonym i ograniczonym terytorialnie obszarze.  W takim kontekście rozumiany jest kościół lokalny, którego najmniejsza jednostką organizacyjną jest parafia i jednocześnie jest to najmniejsza wspólnota wierzących w Kościele .

Bieganowski kościół, czyli właśnie owa wspólnota, istnieje od bez mała 600 lat. Zapewne żadna z instytucji na tym terenie nie może poszczycić się równie wielowiekową tradycją. Początki kościoła w Bieganowie sięgają I połowy XV wieku i trwają nieprzerwanie po dziś dzień, choć w ciągu minionych stuleci niejednokrotni zmagał się on z licznymi zawirowaniami, podupadał, zmieniał przynależność administracyjną i administratorów, miewał też lata świetności. By przedstawić w uporządkowany sposób historię tej instytucji, należałoby zaproponować jakąś formę periodyzacji jej dziejów, chociażby taką: 

• I połowa XV w. – 1729  Od początków do restauracji kościoła
• 1730 – 1815  Od restauracji do kongresu wiedeńskiego
• 1816-1925  Ostatnie 110 lat w diecezji poznańskiej (do bulli Vixdum Poloniae unitas)
• 1925-1945  Pierwsze 20 lat w archidiecezji gnieźnieńskiej
• 1945- 2013  Czasy współczesne

Oczywiście, periodyzacja powyższa to tylko propozycja i nie należy jej traktować arbitralnie. Jednak ze względu na fakt, iż lata wyznaczające granice poszczególnych interwałów czasowych odzwierciedlają kluczowe momenty z życia lokalnej wspólnoty, historii regionu i dziejów kościoła w Polsce, wydaje się ona wystarczająca, by ukazać historię bieganowskiej parafii na płaszczyźnie lokalnej, jak i w szerszym kontekście. Należy bowiem pamiętać, że decyzje dotyczące TEJ WSPÓLNOTY nie zawsze zapadały na miejscu, często o jej losach decydowano setki i tysiące kilometrów stąd…  

 

HISTORIA PARAFII W BIEGANOWIE

KALENDARIUM

 

I połowa XV w. – 1729 Od początków do restauracji kościoła

1424 – w źródłach pojawia się pierwsza wzmianka o parafii w Bieganowie. Miejscowy kościół został wybudowany i uposażony przez ówczesnych właścicieli wsi – ród Bieganowskich herbu Grzymała. Nadano mu 2 ślady roli, ogrody i dziesięciny ze wsi Bieganowa, która sama stanowiła całą parochią. Jako proboszcz parafii wymieniany jest Mikołaj. Być może została ona wyodrębniona z parafii Sokolniki, której początki sięgają XIII wieku.

1510 - w Liber beneficiorum dioecesis Posnaniensis anni 1510 (Księga uposażenia diecezji poznańskiej z roku 1510) prymasa Polski Jana Łaskiego parafia w Bieganowie figuruje pod wezwaniem Wszystkich Świętych (…que est tituli Sanctorum Omnium).

1564 (ok.) – parafia bieganowska składa biskupom poznańskim z 5 łanów i 3 kwart roli po 3 wiertle pszennej mąki, jednę ćwiertnię owsa i 3 grosze małdratów.

1661 – bieganowską parafię wizytuje bp Wojciech Tolibowski. W zapiskach z wizytacji kościół figuruje już pod wezwaniem Znalezienia Św. Krzyża. Poza tym wizytator notuje obserwacje: Zwiedziliśmy kościół parochialny we wsi Bieganowie, kolacyji ur. Bartłomieja Bieganowskiego, wsi tej dziedzica i kolatora kościoła. Kościół ten jest maleńki (satis parva)… 

XVII/XVIII w. – kościół w Bieganowie popada w ruinę. Być może przyczynę tego stanu należy łączyć z faktem, że u schyłku XVII wieku rodzina Bieganowskich przestaje być właścicielami wsi.

1729 – kolejny właściciel Bieganowa, Franciszek Kowalski herbu Korab odbudowuje kościół i osadza tymczasowo na probostwie ks. Augustyna Wyszkowskiego ze zgromadzenie O.O. Filipinów ( którzy wówczas rezydowali w Biechowie, wsi, której właścicielem był jednocześnie dziedzic Bieganowa). 

Przez cały ten okres parafia w Bieganowie należała do diecezji poznańskiej i dekanatu pyzdrskiego.

1730 – 1815  Od restauracji kościoła do kongresu wiedeńskiego

1730 (ok.) – do bieganowskiej świątyni zostaje ufundowany ołtarz główny z krucyfiksem o charakterze gotyckim. 

1731 - odrestaurowany kościół konsekruje biskup poznański Jan Joachim Tarło.

1736 – umiera patron, fundator i dobrodziej bieganowskiego kościoła, Franciszek Kowalski herbu Korab.

1737 – wizytacja bieganowskiej parafii przez archidiakona poznańskiego Stanisława Kaczkowskiego. Wizytator notuje: kościół drewniany (modrzewiowy) z wieżą z 2 dzwonami i sygnaturką; trzy ołtarze, kilka srebrnych i pozłacanych paramentów, plebania drewniana, parterowa, legat mszalny na sumę 1000 florenów…

1738 – właścicielem wsi i patronem kościoła zostaje Stefan Prusiński.

1747 – proboszczem parafii w Bieganowie zostaje ks. Piotr Koryński.

1761 – właścicielem Bieganowa i kolatorem kościoła zostaje Józef z Komorza Kurczewski.

1777 – archidiakon poznański Franciszek Ksawery de Verbno Rydzyński wizytuje bieganowską parafię. Wizytator notuje: stan kościoła dobry, przybył ołtarz Przemienienia Pańskiego, przy plebanii budynek dla służby kościelnej. Brak organisty, kostnicy, konfesjonału…

1779 – właścicielem wsi i kolatorem kościoła zostaje Jan z Paradyża Bronisz herbu Wieniawa.

1790-1793 – wakans na stanowisku proboszcza.

1793, 08 lipca – proboszczem parafii zostaje ks. Mateusz Borowicz.

1799 – patron kościoła wykonuje na jego rzecz inwestycje: stawia tylną ścianę, murowaną wieżę oraz parkan wokół świątyni. Ponadto funduje insygnia Męki Pańskiej, liczne paramenty, ambonę, ławkę patronacką, remontuje podłogę, okna, zakrystię, plebanię.

1803, 20 kwietnia – umiera Jan Bronisz i zostaje pochowany w kościele. Kolatorem zostaje jego syn Sergiusz Joachim Bronisz.

1815 - Pyzdry i dwie parafie tego dekanatu, Ciążeń i Samarzewo, zostają objęte granicami Królestwa  Kongresowego,  przez co odpadły  od diecezji poznańskiej. Przeniesiono wówczas siedzibę dekanatu do Miłosławia, nazywając dekanatem  miłosławskim 17 parafii dawnego dekanatu pyzdrskiego, w tym parafię w Bieganowie.

 

1816-1925   Ostatnie 110 lat w diecezji poznańskiej (do bulli Piusa XI Vixdum  Poloniae unitas)

1821 – do bieganowskiej parafii zostają włączone następujące wsie: połowa Szamarzewa, Borkowo, Gałęzewo i niezidentyfikowana Kolonia. 

1833-35 – Sergiusz Joachim Bronisz przeprowadza w swoich dobrach regulację, m. in. nadaje nowe ziemie probostwu.

1836, 01 października – dotychczasowy proboszcz Bieganowa, ks. Mateusz Borowicz przechodzi na emeryturę i zdaje ks. Janowi Koperskiemu bieganowskie probostwo: sprzęty, budynki plebańskie, pola, ogrody, sady i łąki , a to wszystko w stanie dobrem…

1836, 11 października – tymczasowym komendarzem parafii w Bieganowie zostaje mianowany ks. Wojciech Twardowski, proboszcz w Gozdowie.

1838 – Sergiusz Joachim Bronisz czyni zabiegi o pozyskanie dla parafii stałego duszpasterza.

1839, 01 marca – ks. Karol Kotusz, dotychczasowy mansjonarz w Krobi otrzymuje w zarząd parafię w Bardzie i komendę w Bieganowie.

1839, 12 marca – ks. Kotusz zostaje przeniesiony do Kaczanowa, a komendy na beneficjum w Bieganowie udzielono ks. Adamowi Urbanowskiemu, plebanowi z Zielińca; początek unii personalnej parafii w Bieganowie i Zielińcu. 

1840 – remont kościoła.

1840-41- budowa szkoły w Bieganowie.

1842, 15 lutego – w Bieganowie umiera Sergiusz Joachim Bronisz, drugi dziedzic Bieganowa z rodu Broniszów i kolator kościoła. Kolatorem kościoła zostaje na mocy testamentu Stanisław Bronisz.

1842, maj – ks. Adam Urbanowski zostaje wybrany na przewodniczącego Rady Szkolnej. Od tego momentu każdorazowo proboszcz Bieganowa będzie pełnił jednocześnie funkcję przewodniczącego Rady Szkolnej. 

1842, 23 lipca – Na dniu 23 lipca o godzinie 11 w nocy zakończył swe życie śp. JMX. Urbanowski, pleban w Zielińcu, komendarz zamieszkały w Bieganowie (x. Twardowski, dziekan miłosławski). Rządcą parafii zostaje ponownie ks. Wojciech Twardowski z Gozdowa.

1845 – komendarzem w Bieganowie i Zielińcu zostaje mianowany ks. Piotr Hubert.

1846 – wobec licznych skarg parafian ks. Hubert zostaje odwołany i przeniesiony na inną parafię. Parafianie zarzucali duszpasterzowi m. in. to, że nigdy nie powie, na którą niedzielę czyta Ewangelię […], na plebanię nie zajrzy i tylko często bawi we dworze…

1846, 18 września – komendę nad beneficjami w Bieganowie i Zielińcu otrzymuje ks. Antoni Krąkowski.

1847-49 – konflikt pomiędzy ks. Krąkowskim a ks. dziekanem Twardowskim, który w miarę upływu tych dwu lat narastał, osiągając swoje apogeum w sierpniu 1849. 

1849, wrzesień/październik – w Bieganowie powstaje ogrodzony cmentarz dla ofiar epidemii cholery.

1849, listopad – odwołanie ks. Krąkowskiego. Ks. Wojciech Twardowski po raz trzeci zostaje komendarzem parafii w Bieganowie i Zielińcu.

1854 – ks. Michał Wagner z Koźmina zostaje substytutem ks. Twardowskiego w parafii w Bieganowie i w Zielińcu.

1855 (ok.) – funkcje duszpasterskie w Bieganowie wykonuje ks. Skrzyszowski ze Sokolnik.

1856 – komendę w parafiach Bieganowo i Zieliniec zostaje powierzona ks. Antoniemu Nerlichowi, którego z powodu choroby wspomaga ks. Jan Kochler ze Sokolnik.

1865, listopad – Konsystorz odbiera Stanisławowi Broniszowi prawo do używania tytułu kolatora, pozostawiając mu jedynie cywilny tytuł patrona. Powodem są jego liczne zaniedbania jako dotychczasowego kolatora. 

1866, 14 stycznia – Mam zaszczyt donieść, iż xiądz Antoni Nerlich dnia 14 stycznia r. b. o 3ci godzinie po południu zakończył swe chorobliwe życie w Bieganowie jako kommendarz (x. Robiński). Komendarzem w Bieganowie zostaje ks. Jan Robiński, dziekan miłosławski, kurator w Biechowie.

1866 – czasowo obowiązki duszpasterskie w Bieganowie pełni ks. Jan Kochler ze Sokolnik, któremu dziekan miłosławski powierzył zarząd duchowny i administracyjny w parafii.

1866, 05 sierpnia – Konsystorz udziela komendy na beneficjum w Bieganowie i tymczasowej komendy na beneficjum w Zielińcu ks. Franciszkowi Michnikowskiemu, dotychczasowemu wikaremu w Śremie. 

1868 – ks. Michnikowski zostaje mianowany proboszczem.

1882 – przy drodze do Zielińca założono cmentarz parafialny.

1887, luty – proboszcz Michnikowski zostaje przeniesiony do Pleszewa. 

1887 – tymczasowo obowiązki duszpasterza w Bieganowie wykonuje ks. Adam Cichowski, proboszcz z Gozdowa. 

1887 – administratorem w Bieganowie i Zielińcu zostaje mianowany ks. Franciszek Borgiasz Białkowski.

1889-1890 – remont kościoła. 

1891 – ks. Białkowski zostaje mianowany proboszczem.

1897, 20 lutego – umiera patronka kościoła Tekla Eleonora Grabska Broniszowa, wdowa po Stanisławie Broniszu. Patronem zostaje Marian Grabski.

1907 – wybudowano organistówkę.

1911 – patronem kościoła w Bieganowie zostaje Edward Grabski.

1917 – dzwony kościelne zostają zarekwirowane na cele wojenne.

1918, 14 czerwca – prymas Polski kard. Edmund Dalbor wizytuje parafię w Bieganowie.

1919, 01 lipca – ks. Białkowski rezygnuje z funkcji proboszcza w Bieganowie. 

1919, 15 października – posługę w bieganowskiej parafii rozpoczyna ks. Jan Nepomucen Chrzan.

1923, 05 października – zawieszenie dwóch nowych dzwonów ufundowanych przez małżonków Grabskich.

1925 – ks. Chrzan zostaje przeniesiony do Żerkowa. Proboszczem w Bieganowie zostaje ks. Brunon Schmidt.

1925, 28 października – Piusa XI wydaje bullę Vixdum Poloniae unitas, na mocy której dekanat miłosławski, a wraz z nim parafia w Bieganowie, zostaje włączony do archidiecezji gnieźnieńskiej.

 

1925-1945 Pierwsze 20 lat w archidiecezji gnieźnieńskiej

 

1926-27 – generalny remont kościoła kosztem patrona Edwarda Grabskiego.

1926, 14 października – prymas Polski kard. August Hlond wizytuje parafię w Bieganowie. W księdze pamiątkowej pozostawia wpis rozpoczynający się od słów: Pax huic domui et omnibus habitantibus in ea…

1928 – początek budowy nowej plebanii.

1929, 13 sierpnia – za liczne zasługi dla kościoła patron Edward Grabski otrzymuje od papieża Piusa XI tytuł szambelana papieskiego.

1930, 22-23 maja – parafię w Bieganowie wizytuje bp Antoni Laubitz, sufragan archidiecezji gnieźnieńskiej.

1934, listopad – ks. Brunon Schmidt zostaje przeniesiony do parafii w Łabiszynie. Posługę w Bieganowie rozpoczyna ks. Stanisław Musiał.

1938, 16-17 maja – bp Antoni Laubitz wizytuje bieganowską parafię.

1939, marzec – ks. Stanisław Musiał zostaje mianowany proboszczem.

1940 (wiosna) – aresztowanie ks. Musiała. Kościół w Bieganowie zostaje zamknięty. Mieszkańcy Bieganowa od tej pory uczestniczą w nabożeństwach w Grabowie Królewskim, tam bowiem działa jedyny w powiecie wrzesińskim kościół, w którym posługuje ks. Henryk Mnichowski.

1940, 24 grudnia – w obozie koncentracyjnym w Dachau zostaje zamęczony ks. Stanisław Musiał. 

1942 (ok.) – Schutzpolitei rekwiruje dzwony z bieganowskiego kościoła.

 

1945 - 2013   Czasy współczesne

1945 – otwarcie bieganowskiego kościoła. Posługę duszpasterską w latach 1945-47 tymczasowo sprawuje proboszcz ze Sokolnik, ks. Marian Namysłowski.

1947 – administratorem parafii w Bieganowie i Zielińcu zostaje mianowany ks. Tadeusz Piekarski.

1948 – ks. Piekarski zostaje przeniesiony do Lubcza. Jego następcą zostaje mianowany ks. Witold Alojzy Walkowski. 

1951 – ks. Walkowski zostaje odwołany z bieganowskiej parafii.

1951-1953 – tymczasowe obowiązki duszpasterskie w Bieganowie wykonuje ks. Leon Brewiński, proboszcz parafii w Sokolnikach, który raz w tygodniu sprawuje nabożeństwo w Bieganowie. 

1953 – do pracy w parafii zostaje skierowany ks. Czesław Wieczorek, dotychczasowy wikariusz we Wrześni.

1958, 01 października – ks. Wieczorek zostaje odwołany z funkcji proboszcza bieganowskiej parafii i przeniesiony do parafii we Wronowach w dekanacie kruszwickim. Administratorem parafii zostaje mianowany ks. Tadeusz Zieliński, dotychczasowy wikariusz w parafii Matki Bożej Nieustającej Pomocy w Bydgoszczy.

1961 – ks. Tadeusz Zieliński zostaje mianowany administratorem parafii w Kołaczkowie. Na stanowisku administratora bieganowskiej parafii zastępuje go ks. Roman Lisiecki, dotychczasowy administrator parafii Świętej Trójcy w Pęchowie w dekanacie złotnickim.

1962 – ks. Lisiecki z powodów zdrowotnych zostaje odwołany, a na jego miejsce zostaje mianowany ks. Bernard Sołtysiak.

1964, 05 lipca – w obecności m. in. dziekana dekanatu wrzesińskiego, ks. kanonika Kazimierza Kinastowskiego w zewnętrzną ścianę wieży kościoła w Bieganowie zostaje wmurowana urna z prochami ks. Stanisława Musiała oraz poświęcona tablica ku jego czci.

1970, 04 marca – kościół w Bieganowie zostaje wpisany do rejestru zabytków pod numerem 951/A.

1971 – misje.

1971 – konsekracja ołtarza stołowego (posoborowego).

1979, 24-25 kwietnia – kopia obrazu Matki Boskiej Częstochowskiej nawiedza parafię w Bieganowie. 

1980 – parafię opuszcza ks. Bernard Sołtysiak, a proboszczem zostaje mianowany ks. Wacław Banaszak.

1982, 01/02 stycznia – pożar kościoła, w wyniku którego całkowitemu zniszczeniu ulega prezbiterium i nawa; bezpowrotnie utracono wiele bezcennych zabytków (zob. Wykaz zabytków kościoła w Bieganowie – stan na rok 1960). Ocalała jedynie wieża. Akcje ratunkową m. in. utrudniał siarczysty mróz.

1982, 15 marca – początek odbudowy kościoła.

1982, 21 kwietnia –  w surowych murach odbudowanej świątyni prymas Polski kard. Józef Glemp celebruje pierwszą Mszę św. oraz święci i wmurowuje kamień węgielny pod odbudowę spalonego kościoła.

1982, 17 lipca – zakończenie odbudowy kościoła.

1984, 25 czerwca – prymas Polski kard. Józef Glemp dokonuje konsekracji kościoła.

1992, 25 marca – na podstawie bulli cyrkumskrypcyjnej Totus tuus Poloniae populus Jana Pawła II powstaje dekanat wrzesiński II, do którego zostaje włączona parafia w Bieganowie. 

1992, 28 sierpnia – umiera proboszcz bieganowskiej parafii, ks. Wacław Banaszak. Duszpasterzem w Bieganowie zostaje mianowany ks. Tadeusz Leśniewicz.

1993 – ks. Leśniewicz z uwagi na zły stan zdrowia rezygnuje z kierowania parafią. Jego następcą zostaje mianowany ks. Jarosław Kiedzik. W wyniku szeregu skarg i zażaleń kierowanych przez parafian do Kurii kilka miesięcy później został odwołany. Jego miejsce zajmuje ks. Stefan Alwin.

1999, sierpień – umiera ks. Stefan Alwin. Proboszczem parafii w Bieganowie zostaje mianowany ks. Stanisław Drożyński.

1999 – Misje Jubileuszowe.

1999, 13 czerwca – Jan Paweł II podczas mszy w Warszawie dokonuje beatyfikacji 108 męczenników, wśród których znajduje się również były proboszcz bieganowski, ks. Jan Nepomucen Chrzan.

2004, 01 lipca – ks. Drożyński zostaje mianowany proboszczem parafii św. Ducha w Pobiedziskach, a na proboszcza parafii w Bieganowie zostaje powołany ks. Mariusz Wiśniewski.

2008 – bp Bogdan Wojtuś wizytuje parafię w Bieganowie.

2009 – remont elewacji i pokrycia wieży kościoła.

2013, 21 marca – prymas Polski abp Józef Kowalczyk przeprowadza wizytację bieganowskiej parafii.

Marek Błaszczyk

 

BIBLIOGRAFIA 

Archiwum Archidiecezjalne w Poznaniu, Akta ogólne kościołów parafialnych, filialnych i kaplic, KA II 005/01, Bieganowo 1793-1866.

Callier Edmund, Powiat pyzdrski w XVI w. Szkic geograficzno-historyczny, Poznań 1888, s. 15.

Katalog zabytków sztuki w Polsce, t. 5, województwo poznańskie, red. T. Ruszczyńska, A. Sławska, z. 29, powiat wrzesiński, inwentaryzację przeprowadziła M. Kwiczala, Instytut Sztuki Polskiej Akademii Nauk, Warszawa 1960, s. 3-4.

Kozierowski Stanisław, Szematyzm historyczny ustrojów parafialnych dzisiejszej Archidiecezji Gnieźnieńskiej, Poznań 1934, s. 15-16. 

Kronika kościoła parafialnego pod wezwaniem św. Krzyża w Bieganowie, oprac. S. Musiał (maszynopis).

Kudela Maria, Praca dyplomowa na temat historii Bieganowa, 1961.

Łukaszewicz Józef, Krótki opis historyczny kościołów parochialnych, kościółków, kaplic, klasztorów, szkółek parochialnych, szpitali i innych zakładów dobroczynnych w dawnej diecezji poznańskiej, t. 1. Poznań 1858, s. 368-369.

Nowacki Józef, Liber beneficiorum dioecesis posnaniensis anni 1510, Poznań 1950.

Pawiński Adolf, Polska XVI wieku pod względem geograficzno-statystycznym. Źródła dziejowe Polski, Warszawa 1883, s. 197.

Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, t. 1, Warszawa 1880, s. 206-207.

„Miesięcznik Kościelny”

„Przewodnik Katolicki”

„Wielkopolscy księżą od XVIII do XX wieku” (strona internetowa)