GRABSKI Edward (h. Wczele),

(1883-1951), właściciel ziemski, przedsiębiorca, żołnierz, szambelan papieski, fundator, filantrop, dziedzic Bieganowa. Ur. 08.07.1883 r. w Kruszy Podlotowej (pow. inowrocławski). Rodzicami jego byli: Marian, właściciel Kruszy Podlotowej i Helena z Broniszów. Był trzecim i ostatnim dzieckiem małżeństwa Grabskich. Miał dwie starsze siostry. Uczył się w Inowrocławiu, następnie w Gimnazjum Realnym w Bydgoszczy. Służbę wojskową odbywał w latach 1904-1905 w 4 Pułku Huzarów Pruskich im. von Schilla w Oławie. W 1906 roku przejął od ojca zarząd nad majątkiem w Bieganowie i w tym samym roku założył tutaj Kółko Rolnicze, którego głównym celem była wzajemna pomoc w utrzymaniu ziemi. W roku 1908 rozpoczął studia ekonomiczne na Uniwersytecie w Lipsku. Studiów jednak nie ukończył, gdyż rok później został wydalony z uczelni z powodu nieuczestniczenia w wykładach. 02.08.1914 roku został powołany do wojska pruskiego z przydziałem do 46 Pułku Piechoty w charakterze zastępcy oficera. Od 12.08.1914 roku walczył na froncie zachodnim we Francji. 26.10.1914 otrzymał awans na stopień podporucznika. Od września 1915 roku do listopada 1918 roku pełnił obowiązki dowódcy szwadronu i adiutanta w 5 Oddziale Trenów w Poznaniu. Pod koniec 1918 roku przybył do Gniezna i przejął koszary po dragonach niemieckich. 06.01.1919 roku na polecenie ppłk Kazimierza Grudzielskiego (zob.) rozpoczął werbunek ochotników do szwadronu jazdy, który stał się zalążkiem późniejszego 3/17 Pułku Ułanów Wielkopolskich. Dowódcą tego pułku był od 06.01 do 14.02.1919 roku. W dniach 08-15.01.1919 roku oddział kawalerii pod jego dowództwem wziął udział w zakończonej sukcesem akcji odbicia Szubina. 14.02.1919 roku na własną prośbę został zwolniony z funkcji dowódcy 3 Pułku Ułanów Wielkopolskich, objął jednocześnie adiutanturę w tymże pułku. 30 marca 1919 roku został awansowany na stopień porucznika. 25.08.1919 roku ze względu na sytuację rodzinną został na własna prośbę zwolniony ze służby wojskowej. W październiku 1919 roku po śmierci Leona Grabskiego został głównym wykonawcą jego testamentu – współudziałowcem i współwłaścicielem cukrowni i garbarni w Gnieźnie oraz właścicielem dwóch majątków: Kustodii (pow. gnieźnieński) i Rzeczycy (pow. radziejowski) . W 1920 roku z jego inicjatywy we Wrześni powołano do życia Bank Kupiecko-Przemysłowy, którego był pierwszym prezesem. 10.07.1920 roku został powołany na stanowisko zastępcy komendanta Powiatowej Komendy Uzupełnień w Gnieźnie. Ostatecznie przeniesiony do rezerwy w 1921 roku z przydziałem mobilizacyjnym do 8 Pułku Strzelców Konnych w Chełmnie nad Nerem. 30.03.1924 roku został awansowany do stopnia rotmistrza. 13.08.1929 roku papież Pius XI
za liczne zasługi dla kościoła nadał mu godność szambelana papieskiego. Utrzymywał osobiste kontakty z wieloma znaczącymi postaciami Polski międzywojennej: Ignacym Mościckim, kard. Augustem Hlondem, bp Antonim Laubitzem, Władysławem Grabskim. Przed 1939 rokiem piastował wiele godności i urzędów. Był m. in. prezesem kilku towarzystw i rad nadzorczych: Wielkopolskiego Towarzystwa Kółek Rolniczych na powiat wrzesiński, Towarzystwa Urzędników Gospodarczych powiatu wrzesińskiego i gnieźnieńskiego, Towarzystwa Marcinkowskiego, Towarzystwa Powstańców i Wojaków w Gnieźnie (do 1922 roku), Rady Nadzorczej Spółdzielni Mleczarskiej w Sokolnikach. Sprawował wiceprezesurę Rady Nadzorczej Poznańskiego Banku Ziemian, Koła BBWR na powiat wrzesiński. Był członkiem Sejmiku Wojewódzkiego, Wielkopolskiej Izby Rolniczej, Sejmiku Poznańskiego Ziemiaństwa Kredytowego, Rady Nadzorczej Banku Ziemiaństwa Kredytowego w Poznaniu, Rady Nadzorczej Centrali Rolników w Poznaniu, Państwowej Rady Kolejowej w Warszawie, Poznańskiej Sodalicji Panów i in. Pełnił funkcję kuratora Wielkopolskiej Szkoły Rolniczej we Wrześni i zasiadał w Komisji Szkolnictwa Rolniczego Wielkopolskiej Izby Rolniczej. W powiecie wrzesińskim i poza nim dał się poznać jako filantrop i fundator. Jego działalność charytatywna polegała przede wszystkim na finansowaniu z własnych środków różnorodnych przedsięwzięć. Jako dowódca pułku ułanów m. in. wykupił meble i zastawę stołową kasyna oficerskiego, sfinansował zakup instrumentów dla pułkowej kapeli trębaczy oraz butów kawaleryjskich dla żołnierzy. Wraz z żoną dwukrotnie (1919 i 1939) fundował sztandary dla 3/17 Pułku Ułanów. W latach 1926-27 finansował prace nad prototypem ślizgowca, projektując wprowadzenie go na polskie rzeki jako nowy środek lokomocji. W styczniu 1929 roku podarował wrzesińskiemu parkowi trzy posągi. Pokrył koszty zainstalowania oświetlenia elektrycznego w Gimnazjum Żeńskim w Gnieźnie oraz spłacił zaciągniętą przez tę szkołę pożyczkę. Wspomagał finansowo kawalerzystów-rezerwistów z macierzystego pułku, którzy w czasie wielkiego kryzysu znaleźli się w trudnej sytuacji materialnej. Jako dziedzic Bieganowa w znaczący sposób przyczynił się do powstania infrastruktury wsi w obecnym jej kształcie. W miejscowym parku wybudował eklektyczny pałac, sfinansował budowę betonowego mostu na rzece Wrześnicy (1924), utwardził główną drogę, wybudował kilka nowych czworaków dla pracowników majątku, wzniósł od podstaw nowe budynki gospodarcze. Gruntownie odnowił kościół, wyremontował wieżę, zainstalował na kościele piorunochron. W 1923 roku ufundował wraz z żoną dwa nowe dzwony, a w 1928 roku rozpoczął budowę plebani. W październiku 1912 roku założył w Bieganowie stację elektryczną. Wspomagał miejscową szkołę, finansując zakup pomocy naukowych. Pełnił funkcję przewodniczącego Rady Szkolnej. W latach 30-tych w okresie wakacyjnym organizował w bieganowskiej szkole kilkudniowe rekolekcje dla nauczycieli powiatu wrzesińskiego. Od 1938 roku wykładał przyrodę i naukę obywatelską na kursach dla męskiej młodzieży pozaszkolnej. We wrześniu 1939 roku zgłosił się na ochotnika do wojska i został przydzielony do oddziałów zapasowych Wielkopolskiej Brygady Kawalerii. W październiku 1939 roku został wraz z rodziną wysiedlony z Bieganowa. Krótko przebywał w Gnieźnie, następnie trafił do Warszawy, gdzie brał czynny udział w ruchu oporu. Po upadku powstania warszawskiego, w którym zginęli dwaj jego synowie, przebywał razem z żoną i dwiema córkami w obozie przejściowym w Pruszkowie, skąd został wywieziony do obozu w Furtwangen w Badenii (Niemcy). Do Polski powrócił dopiero w 1946 roku. Władze komunistyczne, nacjonalizując cały jego majątek, pozbawiły go środków do życia, nie pozwoliły mu osiąść w Wielkopolsce. Odmówiono mu również prawa do emerytury. Zamieszkał najpierw w Tarnowie, a następnie w Krakowie. W 1950 roku wraz z rodziną przeniósł się do Poznania. 21.02.1911 roku poślubił Janinę Nepomucynę z Prądzyńskich. Ze związku tego narodziło się ośmioro dzieci: Helena, Maria, Jan, Leon, Edward, Barbara, Bolesław, Teresa. Zmarł 08.03.1951 roku w Poznaniu. Został pochowany na Cmentarzu Górczyńskim. Odznaczony Krzyżem Niepodległości i Orderem Odrodzenia Polski IV klasy.

Marek Błaszczyk